« تاريخچه ايل قشقايي مبهم است و بدرستي معلوم نيست از چه زماني و از كجا و بر اثر چه عواملي به فارس كوچانده شده اند و نظريه هاي مختلفي در اين مورد وجود دارد.

ميرزا حسن فسائي در فارسنامه ناصري مي نويسد : « قشقائيها گروهي فراري و از گريختگان هستند كه واژه قاچ قايي ريشه كلمه قشقايي است . »

بارتولد محقق روسي قشقايي ها را صاحبان اسب يا گوسفند پيشاني سفيد (قشقا) مي داند .

برخي محققين هم كاشغر را مركز اوليه قشقاييها مي دانند و كاشغري يا قشقري به قشقايي تبديل شده .

گرهارد دوفر قشقاييها را همزمان با اتابكان سلغري مي داند .

ابرلينگ قشقاييها را يكي از طوايفي مي داند كه در پي هجوم غزنويان و سلجوقيان به خاورميانه آمده اند.

آنچه مسلم است مهاجرت قشقاييها از نواحي شمال يكباره انجام نشده و تيره هاي مختلف ترك زبان به تدريج و كم كم در فارس جايگزين شده اند .

قشقايي در حدود قرن دوازدهم ، تحت لواي جاني آقا قشقايي به صورت يك ايل واحد در بسياري نوشته ها و با اسناد معتبر ديده شده است . نظام ايلي در ميان قشقاييها در اواخر صفويه به وجود آمد . اولين گروه قشقايي در فارس ، فارسيدانها بوده اند كه ابوالقاسم بيگ بر عليه شاه عباس اول ، با يعقوب خان ذوالقدر همراه مي شوند اما اين قيام در هم شكسته و ابوالقاسم بيگ محكوم به مرگ مي شود .

قشقايي ها اصلاً ترك زبان هستند اما تعدادي از لرها و لك ها نيز با آنان آميخته شده اند كه از آن جمله است :

تيره هاي كروني ، بيگدلي ، گشتاسي در كشكولي بزرگ . تيره هاي فيلوند ، لر ، لك در كشكولي كوچك .

جامه بزرگي و فيلي در ايل عمله . تيره لك و وندا در ايل دره شوري .

ابيوردي «بلوردي » در طوايف كشكولي ، عمله و دره شوري . اينانلو در برخي طوايف . نفر در كشكولي كوچك و عمله . شاهي لو در طايفه عمله از افشار . قتلو از ايل افشار كرمان . عرب چرپانلو كه با شش بلوكي ادغام شده از اعراب . بيات از كردها . بولي و ددكه اي از آق قويونلوها. خلج كه از تركان غز هستند و در قرن چهاردهم پس از سلسله غزنويان پراكنده شده و قسمتي از آنها در خلجستان ساوه ماندگان شدند و گروهي در ايل قشقايي تحليل رفته قسمتي هم در منطقه قونقري و بوانات ماندند.

  درزمان سلطان محمود غزنوي در سال 396 هـ . ق گروهي از ايلات خلج در حوالي مرو ساکن بوده اند ، بعدها به علت بد رفتاري لشکريان محمود گروهي از ترکان ( از جمله خلج ها ) به کرمان مي روند و از انجا به سبب تعقيب ماموران سلطان محمود به اصفهان و از آنجا به آ ذربايجان مي روند ، پس از آذربايجان به عراق آمده و به همراه عراقي ها (ترکان ساکن در اين نواحي که مستقيما"بودند)اغلب اضطرارا"به دامنه هاي جنوبي سلسله جبال زاگرس کوچ مي کنند بدين ترتيب ميتوان گفت اولين رسته هاي ترکان جنوب عراقي ها و خلج ها هستند که حدود يک هزار سال پيش از جيحون گذشته وارد ايران شدند و پس از نقل مکان و مهاجرت هاي متعدد به فارس آمدند و ايلات قشقايي ترک زبان را تشکيل دادند مولف فارس نامه ناصري منشا طايفه اينانلو را (که گروهي از انان از ايل قشقايي و بيشترشان جزء ايلات خمسه اند) از ترکستان ميداند که به همراهی مغولها به ايران وسپس به فارس مهاجرت کرده اند.
همچنين خاستگاه طايفه بيات را دشـت قبچاق ترکستان ميداند که به همراههي قشقايي ها به فارس آمده اند و گروهي در شيراز سکونت کرده شهر نشين شده اند و تيره هاي به زندگي کوچ نشيني خود در ايل قشقايي ادامه دادند .

  ايل قشقايي يکي از ايلات مهم ترک زبان است که مرکز اصلي اين ايل فارس است قشقايي ها در دوره مختلف به اين سرزمين کوچيده و در ان ساکن شده اند حاج ميرزا حسن فسايي در کتاب " فارس نامه ناصري" مينويسد : " قشقايي ها طايفه اي از ترکان خلج بوده که از عراق عجم و ساوه به فارس کوچيده اند قسمتي از اين مهاجرين در بلوک قنقري ( شهرستان اباده)ساکن و ده نشين شده اند که هنوز هم به ترکي سخن مي گويند و به نام خاج ناميده مي شوند گروهي ديگر به کوچ نشيني ادامه مي دهند و به دو بخش خلج و قشقايي تقسيم مي شوند چون مهاحرت اينان به فارس حالت گريز و فرارا داشته ، به (قاج قائي ) به معني گريخته و فراري معروف شده اند بعد ها اين واژه به قاش قائي و بعد قشقايي تبديل مي شود . برخي معتقدند که قشقايي از ( قشقه) به معني چال و علامت سفيدي مشتق شده است که بر روي پيشاني اسبهاي آ نان وجود داشته است و نشانه قبيله انان بوده است "

پاره اي از مورخان مسکن اصلي ايل قشقايي را آ ذربايجان و تبريز مي دانند ترانه هاي فولکوريک قشقايي ها هم اين نظر را تاييد مي کند.
بو يول گده تبريز – قنات ريزه ريزه
اين راه به تبريز مي رود و قناتش ريز ريز است
تارم بيزه بير يول ور بيز واراگ ولکمره (تارم بير يول ور بيزه بيز گدگ الکميزه)
خداي من راهي بما نشان بده تا به سرزمين مان برويم .

   يکي از نويسندگان مينويسد که در ميان مجاهدين ضد انگليسي در هند با يک فرد عشايري قشقايي برخورد کرده است که اصل او از ترکستان چين بوده و حتي از وجود ايل قشقايي در ايران بي اطلاع بوده است.

زمان حکومت پهلوي محمد رضا شاه بارها اعلام کرده بود که قشقائي ها نبايد در کشور من زندگي کنند

حتي چرچيل هم به روزولت گفته بود((به اين قشقائي هاي لعنتي نميتوان اعتماد کردآنها در جنگ جهاني اول و دوم پدر ما را در آوردند.))

ساد چيکف سفير روس در ايران به شاه ميگويد:

((چرا قبل از اينکه کار پيشه وري را يکسره کنيداين قشقائي ها را متلاشي نميکنيد شاه در جواب ميگويد چون قشقائي ها در مرکز ايران هستند و راه فرار ندارند اما پيشه وري در غرب حاميان زياد دارد ))
 

 
پي ير لينگکه درسال 1974(1353) کتاب "کوچ نشينان قشقايي فارس " را نوشته ايل قشقايي را مشتمل بر 9 طايفه : عمله ، دره شوري ، فارسيمدان، کشکولي بزرگ،شش بلوکي ، کشکولي کوچک ، صفي خاني ، قره چاهي ( قراچه اي يا قره چلو )و نمـــدي ذکر کرده است . يکي از محققان ايراني طايفه قشقايي را 9 طايفه دانسته اما به جاي طايفه نمـــدي طايفه رحيمي را اورده است .
  اکنون ايل قشقايي از شش طايفه دره شوري ، کشکولي بزرک ، فارسي مدان ، کشکولي کوچک، عمله و شش بلوکي تشکيل شده است که طايفه ها و تيره هاي متعددي را در خود جاي داده است يه نظر مي رسد که در طي سالهاي اخير طايفه هاي نمدي ، رحيمي ، صفي خاني و قراچه اي جزء طاييفه هاي ديگر در امده اند .

طايفه درشوري:
  نام دره شوري از نام محل ييلاقي انها " دره شور" گرفته شده انان پس از ورود به فارس در اين ناحيه سکونت کرده اند " دره شور" از محل "سميرم" امروزه جزء ييلاقي اين طايفه است . خانهاي طايفه دره شوري ککخ در سالهاي اخير به زراعت و باغداري توجه زيادي کرده اند و گروهاي زيادي از انها به زندگي يکجا نشيني پرداخته اند . طايفه دره شور يکي از طوايف پر جمعيت ايل قشقايي است و مردم ان به داشتن و پرورش اسب معروفيت دارند.

طايفه فارسي مدان :
اين طايفه از قديمي ترين طايفه هاي ايل قشقايي است که قبل ار ديگر طوايف ترک زبان به فارس امده اند و چون فارسي نمي دانستند واژه " فارسي مدان " به انها اطلاق گرديده است. طايفه فارسي مدان سابقا" در پا دنا ييلاق در اطراف کوه گيسگان قشلاقي ميکردندبعد اراضي سر مشهد و سپس منطقه " دائين " به انان اضافه شد .امروزه گروههايي از طايفه فارسي مدان در حوالي اراک ( عراق ) و تهران زندگي ميکنند و پاره اي از انها هموز به عراق معروفند که به نظر مي رسد بعدها به فارس کوچيده اند . فارسي مدان ها به علت قدرت مرکزي و نفوذ و اعتبار و مديريت کلانتران خود، با وجود رقابتها و اختلافات خويشاوندي کمتر دستخوش تجزيه و جدائي قرار گرفته اند.

طايفه کشکولــــــــــــــــــي بزرگ
  طايفه کشکولي در گذشته از سه تيره تشکيل ميشد که به همراه ساير تيره ها ي قشقايي ييلاق ـــ قشلاق ميکردند. ييلاق انها قسمتي از شمال سميرم و " ديزجان" بوده است زمستان را به مناطق جنوبي فيروز اباد کوچ ميکردند، بعدها قشلاق آنها به ماهور ميلاني تغيير کرد. درهشوري ها هم اين منطقه را که داراي مراتع وسيع و چراگاههاي مناسبي براي دام هاست، قشلاق خود قرار ميدهند.کمي بعد از جانب کلانتر طايفه محل ييلاقي انها به "همايجان" و" کمهر" که از لرهاي ممسني خريداري ميشود تغيير ميکند.

طايفــــــــه کشکولـــــــــــي کوچک
   اين طايفه قبلا تيره اي بود به نام" اخپلو" که بعدها تيره هاي ديگري از جمله تيره کرماني به او اضافه ميگردد و گسترش پيدا ميکند و ابتدابه نام کشکولي کرماني و بعد تحت عنوان کشکولي کوچک ناميده ميشود.اين نام گذاري به خاطر ان است که سران طايفه هاي کشکولي بزرگ و کوچک و قراچه اي همه از يک خانواده بودند که تجزيه مي شوند و رئيس طايفه کشکولي کرماني به هنگام آمارگيري طوايف براي اخذ ماليات نام طايفه خود را کشکولي کوچک معرفي ميکند.و اين نام براي اين طايفه باقي ميماند.

طايـــــفه شـــش بلوکــــــي
شش بلوکي ها اغلب از تيره هاي بسيار قديمي و از همان ترکان عراقي يعني مهاجران اوليه هستند. اين طايفه از پر جمعيت ترين طوايف قشقايي است که در پرورش و نگهداري دام مهارت فراوان دارند.

طايـــــــــــــفه عملــــــــــــــــه
  طايفه عمله جزء نيروي محافظ خان و عوامل اجرايي و اداري او بشمار ميرود و مستقيما تحت نظر خان اداره ميشود. تيره هاي مختلف عمله تحت سرپرستي کدخدائي است که مستقيما از خان دستور ميگيرد. با وجود اين پاره اي از تيره هاي بزرگ تحت سر پرستي کلانترها هستندکه پايگاه آنها از کلانتري هاي ساير تيره ها پائين تر نيست از طايفه هاي مختلف ايل قشقايي حدود 40 درصد همچنان بطور کوچ نشيني و نيمه کوچ نشيني زندگي ميکنند و بقيه اسکان يافته اند.

ايـــــــــــــــلات خمســـــــــــــــــته
در منطقه فارس علاوه بر ايل بزرگ قشقايي ايلات ديگري هستند که به نام ايلات خمسه معروفند اين ايل بوسيله حکومت قاجار براي مقابله با ايل قشقايي تاسيس شده است.ناصرالدين شاه که از قدرت ايل قشقايي وحشت داشت براي خنثي کردن قدرت ان دستور داد ايلات مختلف قشقايي که به صورت پراکنده به سر ميبردند با هم اتحاديه اي تشکيل دهند. بدين ترتيب 5 ايل عبارتند از: ايل هاي ترک زبــــــــــــــان  "اينايلو" ،" بهارلو"،"و نفر" ، ايل عرب زبان" عرب" و ايل" باصري " که به زبان فارسي سخن ميگويند. انها اتحاديه اي به نام ايلات خمسه تشکيل دادند که از حکومت مرکزي تقويت ميشد . تشکيل ايل خمسه به تدريج موجب ضعف و تجزيه ايل قشقايي گرديدکه به تدريج گروههاي زيادي از انها جدا شدند و به ايلات ديگر پيوستند.بعئ ها بالات خمسه هم ان انسجام و همبستگي سياسي و اجتماعي خود را از دست داده است.
منبع: کتاب زمينه جامعه شناسي عشاير ايران
مولفان : علي اکبر نيک خلق ــ عسگري نوري
 

 در مورد سابقه قشقايي ها مي توان گفت که احتما لا برخي از طوايف قشقايي از دير باز حتي قبل از اسلام در ايران حضور داشتنند.
حضور گسترده انان پس از اسلام شروع شد.بعضي از تيره هاي قشقايي حضوري هزار ساله در ايران داشته و سابقه انان به زمان سلطان محمود غزنوي و سر اغاز مهاجرت اقوام ترک زبان به ايران مي رسد .با مهاجرت بيشتر طوايف مزبور در زمان سلجوقي ها نيز بعضي از تيره هايي که امروز در قشقايي ملاحظه مي شوند در جنوب ايران مستقرشدند.اگر چه حضور طوايف ترک در ايران سابقه اي طولاني دارد اما تشکل انها در اتحاديه قشقايي در زمان هاي بعد صورت گرفت.از طوايف قشقايي ظاهرا طايفه فارسيمدان حضور طولاني تري در جنوب دارد براي اولين باردر زمان نيموريان وبعدها صفويه بود که نام قشقايي در متون تاريخي ثبت شد . زبان قشقايي جزشاخه باختري زبان ترکي(اغوز) ميباشد.
بعضي از تيره هاي قشقايي از طوايف قديمي بودند که حتي نام انان در کتيبه هاي ارخون در کنار رود يني سئي امده است که پس از ماجراهاي فراوان به قشقايي پيوسته اند. در جنوب ايران برخي از تيره هاي غير ترک نيز به قشقايي پيوسته و علاوه بر اين با تحليل رفتن طوايف قدرتمند ترک نظير خلج ها طوايف جديدي به قشقايي محلق شدند. علاوه بر اين در اثر مرور زمان تعداد زيادي از طوايف قشقايي نيز به ايلات غير قشقايي نظير بختياري و خمسه پيوستند.
ظاهرا تشکيل ايل قشقايي توسط جاني اقاي قشقايي در زمان شاه عباس صورت گرفت و او توانست اتحادي از طوايف کوچک را تشکيل دهد.اين اتحاديه توسط ناذر شاه سرکوب شد ولي با حکوممت زند که مورد استقبال قشقايي ها مواجه شده بوداز نو پا گرفت.در اين زمان رياست ايل با حسن خان قشقايي (معتمدالسلطان)بود که توانست روابط نزديکي با دربار زنديه ايجاد کند و سازمان ايل را مستحکم سازد.

رویدادهای 12 بهمن